جِهاز اُوزار | OWZAR

O     W      Z      A     R

 

پروژه " جهاز اُواز  "

جزیره هرموز

یکهزاروچهارصد هجری خورشیدی

" اُوزار" نام یک جهاز بادبانی باز سازی شده در جزیره هرموز است ، این جهاز با استفاده از مواد بازیافتی در جزیره هرموز ساخته شده است و کار برد آن به عنوان یک سازه متحرک با کارایی فرهنگی ، هنری و آموزشی برای کودکان و گروه های سنی بالاتر است . این سازه متحرک با فرم و شکل سنتی باز اجرا شده است .

 

جزیره هرموز

یکهزاروچهارصد هجری خورشیدی

" اُوزار" نام یک جهاز بادبانی باز سازی شده در جزیره هرموز است ، این جهاز با استفاده از مواد بازیافتی در جزیره هرموز ساخته شده است و کار برد آن به عنوان یک سازه متحرک با کارایی فرهنگی ، هنری و آموزشی برای کودکان و گروه های سنی بالاتر است . این سازه متحرک با فرم و شکل سنتی باز اجرا شده است .

ایده شکل گیری این پروژه همزمان با نمایشگاهی از جهاز های بادبانی جنوب ایران شکل گرفت در پروسه پژوهش محور این نمایشگاه با موضوع تفکیک و بازشناخت جهاز های بادبانی ( که در دریای خلیج فارس روزگاری در رفت و آمد و تجارت بوده اند ) آنچه مورد کنکاش قرار گرفت فرم و شکل متفاوت هر جهاز با دیگر جهازات بود ،از این جهت حاصل تحقیقات این پروژه نمایش ویژگی های فرمی جهازهای قدیمی و ریشه های نام گذاری و یا انتساب  آنها به مکان های خاص بود.

با توجه به چند ویژگی مهم  این شناور های چوبی  همچون میزان مسافت دریایی که  باید طی می کرده است  و  مقدار بار قابل حمل  و انتقال مسافر یا ماهیگیری ، طراحان قدیمی و سنتی این سازه ها با استفاده از نبوغ ذاتی و صد البته مهارتی ستودنی، شکل،  اندازه و فرم هر کدام از جهازها را  تعیین و اجرا می نمودند.

اما در حین اجرای این نمایشگاه و در خلال تحقیقات، موضوعی اهمیت ویژه پیدا کرد و آن اینکه قانون جدیدی مبنی بر امحا و از بین بردن این شناورهای چوبی در دست اجراست و بایستی تمامی آنهادر پنج سال آینده به تمامی از رده خارج شوند ، این اندازه عدم شناخت  از میراثی هزاران ساله باعث نابودی فرهنگی عظیم با متعلقات بسیار آن خواهد بود، دانش سینه به سینه شفاهی و پر عظمت ساخت جهاز همراه با مهارت های انسانی ، آواهای مرتبط با این سازه ها اعم از آیین موسیقی اجرایی بالا کشیدن بادبان ، آیین به دریا انداختن جهاز ، آیین های فصلی ماهیگیری و ده ها متعلقات فرهنگ شفاهی به یک باره قرار است نابود شود .

این موضوع باعث شکل گیری ایده پروژه "جهاز اوزار"گردید ، بازسازی یک جهاز قدیمی که  در خشکی حرکت کند ، برنامه های چند گانه  هنری ، فرهنگی و آموزشی را اجرا نماید و عین حال قابلیت مانور در محیط های متفاوت را نیز داشته باشد از سویی فرم و شکل خود پروژه معرف  تاریخ کهن و باشکوه ساخت جهاز در  جنوب ایران باشد.

شروع پروژه با جستجو برای یافتن یک جهاز از کار افتاده آغاز شد و خوشبختانه این جهاز در بندر جزیره هرموز هنوز امحا نشده بود با همراهی و موافقت صاحب کنونی  و البته صاحبان پیشین آن ضمن ثبت وقایع و پیشینه تاریخی (اعم از زمان و مکان ساخت و شرح چگونگی ) برخی از خاطرات سفر دریایی نیز بازگو و ضبط گردید . سپس طی فرایندی زمانبر و دقیق قطعات چوبی آن از بندر گاه یکی یکی جدا شده و به محل کارگاه پروژه منتقل شد از سویی دیگر دو ماده اصلی برای اجرای این سازه لازم بود ابتدا جهت استحکام در دراز مدت و تحمل فشار های حرکتی سازه بایسنی با متریالی مطمئن ساختمانش شکل می گرفت و از آنجاییکه ایده اصلی این پروژه بر مبنای بازیافت مواد و استفاده از آنها در پروژه بود هر آن چیزی که مورد استفاده قرار می گرفت می بایست در این راستا باشد به همین منظور از داربست های کوتاه شده و بلاستفاده در یک پروژه ساختمانی استفاده شد . این داربست ها با جوش و اتصال ،اسکلت و ساختار اصلی را ساختند و اما مورد دوم و البته مهم قابلیت حرکت بود که بایستی با استفاده از محرکی در مسیر های مختلف رفت و آمد کند به همین منظور  نوعی خاصی از سازه سبک و دست ساز ( که جهت جابجایی قایق های موتوری به خشکی و انتقال آنها به پارکینگ در سواحل جنوبی ایران با نام تریلی مورد استفاده است ) انتخاب گردید . پس از جستجوی فراوان در جزیره هرموز یکی از این سازه های غیر مستعمل و از رده خارج انتخاب شد سپس در کارگاه ، بهسازی و تقویت گردید . ترکیب این سه ماده یعنی چوب های یک جهاز قدیمی و از رده خارج ، داربست های ساختمانی و سازه محرک قایق های موتوری ، اساس اصلی فرم و شکل این پروژه شد .

در ادامه برای ساخت این سازه از دریانوردان قدیمی ، ناخدا و جاشوهایی که تجربه سفر با جهازبادبانی را داشتند دعوت گردید به محل اجرای پروژه بیایند و در اجرای فرم و انتخاب اصطلاحات اجزای آن همراه ما باشند .

این سازه به نحوی طراحی شده  که در حالت غیر استفاده عرض و پهنایی باریک داشته و می تواند به راحتی حرکت کند ، در حالت استفاده  از پهنا باز شده و جایگاهی برای نشستن افراد محیا می گردد ، در حالت آماده به کار گنجایش حدود صد مخاطب را دارد .

 این جهاز دارای هفت بخش اجرایی است که شامل یک : سینمای رو باز که   از بادبانش به عنوان پرده نمایش استفاده می شود . دو : جایگاه قصه گویی که سکانش به عنوان محل قرار گیری مجری است. سه : اجرای نمایش عروسکی که در محل عرشه و سینه جهاز است چهار : ایستگاه نقاشی برای کودکان و نوجوانان که در حالت غیر باز شونده در دو طرف میانی قرار دارد. پنج : کتابخانه که در محل اطاق انتهایی جهاز است شش : جایگاه اجرای موزیک که در ورودی اتاق و پلکان آن است  و هفت : نگارخانه که محل نمایش آثار تولید شده در حین برنامه یا برنامه قبلی است و در انتها است .

ایده طراح و نظارت هنری : احمد علی کارگران

مدیر اجرایی : امین تیماس

 هماهنگی : علیرضا ادیمی

ناظر اجرا : امیر  بهاری تهرانی

مسئول فنی و اجرا : مجتبی نیری پور

اجرای بخش فنی چوب : مسعود خادمی

پشتیبانی : نبی تیماس

نور  : کمبوجیه پشتگل

پشتیبانی جزیره : ایوب اوج هرمزی ، ذبیح زرنگاری

اجرا : اسد  گدری ، حسین ظهوری ،عباس گدری

   مستند نگاری پروژه : امیر حسین دبه گر

تصویر و عکس: نواب جعفری ، آرمین آبست

مالکین لَنج بازسازی شده : ناخدا علی ملک سلامتی  ناخدا ناصر کبابی

ساخت بادبان : ناخدا خلیل اوج هرمزی

تهیه کننده : مجموعه فرهنگی و گردشگری  رونگ

با همیاری :

مدیریت بنادر و دریانوردی شهید باهنر

بندر هرمز

لنج  ناخدا کبابی در اسکله بندر هرموز  که جهت پروژه اوزار بازیافت شد.

احمد علی کارگران 

طراح و ایده پرداز پروژه اوزار

جزیره هرموز

>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>><<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<<

روایتی از تولد دوباره یک فرهنگ

جهاز اوزاردر روزهای اخیر با همت احمد علی کارگران ایده‌پرداز و مدیر هنری خانه تاریخی «جری پولاک»به راه افتاد.

احمد علی کارگران ایده‌پرداز طرح جهاز اُوزار گفت:در ابتدا باید بگویم جهاز به معنای کشتی بادبانی است وشناورهای چوبی دست ساز در جنوب ایران را "جهاز اُوزاری " می گویند.

-ایده طرح جهاز اوزار چگونه شکل گرفت؟

من نمایشگاهی تحت عنوان جهازهای بادبانی جنوب داشتم و درباره انواع جهازهایی که فعلا هستند اما کم کم دارند از رده خارج می‌شوند،تحقیقاتی انجام دادم.در قالب تحقیقاتم متوجه شدم که هر کدام از جهازهای مذکور یک شکل و فرم خاص دارند ، این جهاز ها بسته به مسافتی که دریا می پیمودند یا میزان باری که حمل می کردند توسط استادکاران ماهر شکل و فرمشان تعیین  شده است و البته هر نوع خاص از آنها نام مشخصی هم داشته است برخی از آنها از این قرارند : بوم ، سمبوک ، شوعی ، بغله ، بتیل ، زاروگه ، جالبوت ، کوتی و .... اما به تازگی قانونی تصویب شده است که بر مبنای آن تمام جهازهای چوبی منطقه جنوب بایستی تا 5 سال آینده از رده خارج شوند و در واقع  با این کار قرار است میراث بزرگ دریانوردی ما با سابقه بیش از شش هزار سال از بین برود.

صنعت ساخت جهازهای چوبی  که بزرگترین صنایع دستی جهان است قدمتی بالغ بر6هزار سال در منطقه جنوب ایران و سواحل خلیج فارس دارد و با قانون مذکور در واقع نه تنها سازه‌های خیلی زیبا و شکیل جهازهای چوبی از بین می‌روند بلکه فرهنگ عظیمی نیز همراه آنها از بین می‌رود.بخشی از این فرهنگ عظیم،فرهنگ ملموس ساخت شناورهای چوبی توسط استادکارهای بزرگ است.بخش دیگر آن آواها و نواهای مرتبط با مراسم به آب انداختن ،بالا کشیدن بادبان و کار دریایی هستند.این آواها و نواها در منطقه جنوب به «نهمه»مشهور هستند.

در نتیجه این ایده به ذهن من رسید که یکی از جهازهایی را که قرار است معدوم بشود و از بین برود به یک ابزار مفید در جهت آموزش به کودکان تبدیل کنم به گونه‌ای که خود این جهاز بتواند به سراغ کودکان برود.

من باور داشتم می‌توان جهازهای چوبی از کار افتاده را تغییر کاربری داد و به نوعی آنها را بازیافت اولیه کرد بنابراین یکی از لنج‌ها یا جهازهای مذکور انتخاب شد .ما با ناخدای اصلی این جهاز صحبت کردیم و از او اجازه گرفتیم که به جای سوزاندن چوب‌های تشکیل‌دهنده جهاز،ما با استفاده از آنها طرحمان را اجرا کنیم.

خاطرات جاشوهایی که روی این جهاز سفر کرده بودند،ضبط و ثبت شده است و قطعه به قطعه جهاز مورد نظر از کنار ساحل جدا شد و به یک کارگاه آمد و با استفاده از سایر وسایل بازیافتی مثلا داربست‌های اضافی یک کارگاه ساختمانی و چرخ‌های غیرمستعملی که از بین رفته بودند و دوباره تقویت شدند،سازه‌ای به طول تقریبا 12متر و عرض حدود3 متر در طی یک مدت زمانی 3هفته‌ای  ساخته شد که شکل اولیه‌اش یکی از فرم‌های جهازهای جنوب(سنبوک) است.

جهاز اوزار در واقع یک جهاز سیار است و به جای آنکه روی آب حرکت کند،در خشکی حرکت می‌کند و به محلات مختلف جزیره هرمز می‌رود تا برنامه‌هایی را برای کودکان اجرا کند البته تولید محتوا و برنامه‌ها هم توسط بچه‌ها صورت می‌گیرد یعنی بچه‌ها برای بچه‌ها برنامه‌ریزی و اجرا می‌کنند.بزرگترها فقط جهاز را به منطقه مورد نظر منتقل می‌کنند.

جهاز اوزار می‌تواند با یک لندینگ کرافت از جزیره هرمز خارج شود و به شهرهای مختلف کشورمان سفر کند تا بچه‌های جزیره هرمز برای بچه‌های شهرهای دیگری چون اصفهان،کرمان،شیراز و مشهد برنامه اجرا کنند.

قرار است که جهاز اوزار به همه شهرهای کشورمان سفر کند.

-جهاز اوزار از چه بخش‌های تشکیل شده و چه آیتم‌هایی برای بچه‌ها دارد؟

جهاز اوزار از 7بخش تشکیل شده است.با بالا رفتن بادبان جهاز،بادبان آن تبدیل به یک سینمای روباز می‌شود.در انتهای جهاز اتاقکی وجود دارد و این اتاقک یک گالری برای نمایش نقاشی کودکان است .

بخشی از جهاز اوزال به یک کتابخانه تبدیل شده است و بچه‌ها می‌توانند از این کتابخانه استفاده کنند.بچه‌ها می‌توانند روی نیمکت‌های باز شده جهاز اوزال نقاشی کنند و در اصل کارگاه نقاشی در جهاز مذکور تعبیه شده است.

یک جایگاه قصه‌گویی در سینه جهاز اوزال و پشت سکانش  وجود دارد.در آیتم آخر می‌توان به اجرای نمایش عروسکی و نمایش‌های ویژه رده سنی کودکان اشاره کرد.

-آیا طرح‌های دیگری چون طرح راه‌اندازی و بهره‌برداری از جهاز اوزار را دارید؟

خانه «جری پولاک»که مقر اصلی بسیاری از برنامه‌های فرهنگی است،یک آیتم مهم را در روند کاری خودش قرار داده و آن این است که مجموعه‌ای از کارهای پژوهشی و عملی را که هم راستا با فرهنگ جنوب باشد ،در قالب نمایشگاه‌های چند رسانه‌ای بینارشته‌ای یا پروژه‌هایی چون پروژه راه‌اندازی و بهره‌برداری از جهاز اوزار که می‌توانند منفعت اجتماعی و فرهنگی برای مردم جزیره هرمز داشته باشند،انجام می‌دهد.

هم‌اکنون اولویت اصلی جزیره هرمز و مردمی که در آن زندگی می‌کنند،حفظ محیط زیست جزیره است. حیات آهوهای جزیره هرمز در مرحله بحرانی قرار گرفته است بنابراین احتمالا کار بعدی ما ساخت آبشخورهایی با استفاده از مواد بازیافتی  است تا مردم عادی بتوانند در گرمای تابستان جزیره هرمز آن را با یک بطری آب معدنی شارژکنند و به نوعی به تداوم زندگی آهوها کمک کنند.

||| بار این کشتی در جزیره هرمز قصه است|||